Reactie Larissa Zegveld op de brief van Arre Zuurmond

Weblogbericht | 22-08-2023 | Gastauteur

Wilt u reageren op deze brief? Dan kunt u het formulier onderaan deze pagina gebruiken. Ook kunt u een reactie achterlaten onder het bijbehorende LinkedIn-bericht.

Een overzicht van alle brieven vindt u op deze pagina.

Beste Arre,

Goed om te horen dat je mijn analyse deelt!

In mijn vorige brief benoemde ik dat we ons aan gemaakte afspraken moeten houden. En dat we multidisciplinair en over de grenzen van onze organisaties en domeinen moeten denken en werken, zowel binnen de overheid als in samenwerking tussen overheid en markt. De terugkerende vraag die ik hoor en lees is: hoe dan?

Hierover heb ik vaker gezegd: Het op orde brengen van onze informatiehuishouding is alleen mogelijk als we ook onze regelhuishouding op orde brengen. Ons beleid vertaalt zich via onze wetten en regels naar processen, systemen en gegevens. Pas als we zicht hebben op de vertaling van laag naar laag, van domein naar domein, en van organisatie naar organisatie, kunnen we echt kijken waar de knooppunten zitten van waaruit we onze problemen kunnen oplossen.

Je vraagt me specifiek naar kansen voor interoperabiliteit. Op zichzelf is dit al deels een antwoord op de vraag: hoe dan? Het is een middel in het nakomen van onze afspraken.

We zijn steeds sterker verbonden met, en afhankelijk geworden van, technologie en interoperabiliteit heeft zich ontpopt tot de ruggengraat van moderne systemen en applicaties. Het is als een onzichtbare lijm die verschillende digitale bouwstenen verbindt en effectief laat communiceren en samenwerken, ongeacht hun oorsprong, aard of complexiteit. Of het nu gaat om het delen van gezondheidsinformatie tussen zorgverleners, het mogelijk maken van online betalingen, of het benutten van ons stelsel van basisadministraties; interoperabiliteit is key. En noodzakelijk om onze afspraken van “digitaal tenzij” en “eenmalige uitvraag, meervoudig gebruik” na te komen.

Essentiële ingrediënten van deze onzichtbare lijm zijn semantiek, standaardisatie en open standaarden. En alle drie, en daarmee ook interoperabiliteit en onze regel- en informatiehuishouding, zijn afhankelijk van multidisciplinaire samenwerking om succesvol te zijn.

Semantiek gaat over de betekenis van ons beleid, onze regels en processen en uiteindelijk de uitwisseling van informatie, zodat systemen niet alleen willekeurige gegevens overdragen, maar deze gegevens ook begrijpen en juist interpreteren. Dit diepgaande begrip stelt mensen en systemen in staat om te communiceren alsof ze een gedeelde taal spreken, waardoor misverstanden en fouten tot een minimum worden beperkt. Het is essentieel in een landschap waarin veel wetten en regels zijn die elkaar beïnvloeden (zie toeslagenaffaire als voorbeeld).

Standaardisatie gaat over onze manier van denken en werken waarbij we zoveel als mogelijk zorgen voor overeenkomst in alle lagen die onze overheidstaak maken. Het is daarmee veel meer dan het vaststellen van concrete processen of technische specificaties. Het is een product van een gestructureerde methodiek van samenwerking en afstemming tussen experts uit de diverse lagen, disciplines en domeinen. Overeenkomst is het devies, en dus niet het op zoek gaan naar verschil. Dit is een wilsverklaring; je stopt met jezelf in beginsel te onderscheiden van anderen. Het klinkt eenvoudig maar blijkt in Nederland vaak moeilijker dan je denkt.

Standaarden zijn het sluitstuk dat zorgt voor consistentie en voorspelbaarheid in de manier waarop (digitale) systemen met elkaar omgaan. Ze specificeren de afspraken die we maken vanuit semantiek en standaardisatie en bieden de regels voor gegevensindelingen, communicatieprotocollen en andere technische aspecten die benodigd zijn voor interoperabiliteit. Dankzij standaarden kunnen ontwikkelaars bouwen op een solide basis, wetende dat hun creaties kunnen integreren met een breed scala aan bestaande en toekomstige systemen. Maar dan moeten we ze wel actief toepassen en onze afspraken daartoe naleven.

Deze ingrediënten zijn niet weg te zetten als “technisch”, absoluut niet zelfs. Ze vergen óók een diepgaand begrip van de behoeften en vereisten van beleid, wet- en regelgeving, processen en uiteindelijke beslissingen die we nemen over burgers en ondernemers. Kort gezegd: wat is de bedoeling van een wet en hoe gaan we daarmee om. 

Alle drie gezamenlijk bieden ze ons inzicht en maken ze de lijm van interoperabiliteit mogelijk, die we nodig hebben om beleid en praktijk samen te brengen en vertrouwen te herstellen.

Op het eerste gezicht lijkt er dan tegenstrijdigheid te zijn tussen standaardisatie enerzijds, en maatwerk en menselijke maat anderzijds. In werkelijkheid liggen ze in elkaars verlengde en versterken ze elkaar. Standaardisatie betekent niet dat alle methoden, processen, begrippen, diensten en systemen identiek moeten zijn. Het betekent wel dat er multidisciplinaire afstemming heeft plaatsgevonden. En het biedt de kaders van waaruit maatwerk mogelijk is en overheidsinstellingen flexibel en menswaardig kunnen inspelen op individuele behoeften door aanvullende informatie, aanpassingen of extra stappen toe te voegen. Tegelijkertijd zorgt het voor efficiëntie door hergebruik van bewezen processen en oplossingen mogelijk te maken. 

Forum Standaardisatie benadrukt het belang van standaarden en hanteert comply or explain om overheidspartijen te stimuleren met open standaarden te werken en standaardisatie en interoperabiliteit te bevorderen. Hierbij steunen we methoden van multidisciplinair werken die ons het noodzakelijk inzicht geven in de betekenis, de semantiek, en afhankelijkheden in alle lagen van ons beleid naar onze praktijk. Hiervoor brengen we kennis samen uit de overheid, maar óók de wetenschap en de markt.

“Overeenkomst is het devies, en dus niet op zoek gaan naar verschil” was mijn stelling hierboven. Maar ja… ik zei het al in mijn eerste brief: in Nederland is het “not invented here” – syndroom sterk. Het ligt blijkbaar besloten in een stuk cultuur en is mijns inziens de kern van ons probleem. We kunnen een belangrijk deel van het antwoord hebben op de vraag: hoe dan? Maar als we hier geen actief gehoor en gevolg aan geven, als we onze afspraken niet nakomen, dan blijven we krijgen wat we kregen. En met hoe we hier nu mee omgaan is het als tegen een kind zeggen dat hij iets moet of niet mag, behalve wanneer hij een goed verhaal ophangt. Je hoeft geen opvoedkundige te zijn om te beseffen dat een dergelijke opvoeding niet werkt.

Onderschrijf je hetgeen ik hier uiteen zet, Arre? Ik vermoed van wel als ik deze stelling uit je eerdere brief teruglees: "Mij bekruipt het gevoel dat het Forum Standaardisatie niet voldoende positie, instrumenten of andere middelen heeft om voldoende effect te kunnen bereiken." 

Zo ja, dan deel ik graag mijn ideeën over wat we zouden kunnen doen om dit te veranderen.

Larissa