Reactie Larissa Zegveld op de brief van Arre Zuurmond

Weblogbericht | 25-07-2023 | Gastauteur

Wilt u reageren op deze brief? Dan kunt u het formulier onderaan deze pagina gebruiken. Ook kunt u een reactie achterlaten onder het bijbehorende LinkedIn-bericht.

Een overzicht van alle brieven vindt u op deze pagina.

Beste Arre,

Het beeld dat je schetst is herkenbaar.

Vijfentwintig jaar geleden zaten we vol in de automatiseringsslag binnen organisaties van de overheid. Intussen is duidelijk dat dienstverlening aan burgers en ondernemers, maar ook tussen organisaties zelf, vraagt om noodzakelijke en veilige uitwisseling van gegevens en informatie. Noodzakelijk om correct en betrouwbaar te zijn als overheid.

Hier is nog veel te winnen. De wijze waarop we dit doen, kan veel meer gestandaardiseerd worden en standaarden kunnen meer toegepast en gebruikt worden. Doen we dit, dan maken we direct meer ruimte voor maatwerk en menselijke maat.

Waarom bereiken we dit nu niet, is je vraag. Voor mij springen er twee beleidslijnen uit die we zo’n 15 jaar geleden hebben afgesproken en waar we als publieke sector/overheid missers hebben gemaakt:

1. “Digitaal, tenzij”; de ondergrond van de digitaliseringsslag. Deze beleidslijn hebben we gekozen na geïnspireerd geraakt te zijn door het bedrijfsleven. Hoe mooi zou het zijn als ook onze overheidsdienstverlening makkelijk benut kon worden.
   
   Misser: we hebben onze dienstverlening gedigitaliseerd, lokale kantoren gesloten maar…we hebben de afslag mediawijsheid/ digivaardigheid veronachtzaamd. 
   
   En dat zijn we nu pas aan het herstellen door bijvoorbeeld te erkennen dat dit een onderdeel moet zijn van ons onderwijs curriculum. 
   
   Het besef dat we hier ook vooral iets te herstellen hebben bij het zittend kapitaal is helaas nog niet doorgedrongen. 
    
2. “Eenmalige uitvraag, meervoudig gebruik”; deze lijn hebben we gekozen om de administratieve last voor burger en ondernemer te verlichten, rondpompen van data te voorkomen etc.
   
   Misser: we doen dit domweg niet. We zetten tot vandaag de dag onze eigen instituten centraal en zoeken nauwelijks sector overstijgend de samenwerking op. Een patroon dat zich herhaald bij wijziging of totstandkoming van (nieuwe) wet- en regelgeving. 
   
   Persoonlijk denk ik dat het verplicht stellen van eenmalige uitvraag, meervoudig gebruik dé draaiknop is voor onze noodzakelijke verandering. Ik leg dat graag een keer uit.

Het is nu meer dan ooit duidelijk dat we ons aan onze eigen afspraken moeten houden willen we als overheid geloofwaardig zijn [zie het nieuwjaarsessay 2022 van Arno Visser voor de pijnlijke opsomming]. Voor de maatschappij zijn wij één overheid, voor onszelf zijn we losse organisaties. Welk beeld zou voorrang moeten hebben? Ik weet het wel.

Het is opvallend hoe anders bijvoorbeeld Scandinavische landen of onze Belgische collega’s met dergelijk beleid omgaan. Het lijkt alsof je voegen naar een afspraak, niet van nature in de Nederlandse cultuur aanwezig is. Het telkens opnieuw ter discussie stellen, jezelf anders of uniek beschouwen ten opzichte van ‘de rest’ en je daarom niet hoeven houden aan afspraken, het “not invented here syndroom”, is tekenend voor Nederlanders.

Maar we kunnen simpelweg niet verder op deze weg. 

Het is tijd dat we binnen Nederland een gezamenlijke verantwoordelijkheid oppakken en over de grenzen van onze organisaties en domeinen heen, en over de grenzen van publiek en privaat, ertoe komen om burgers en ondernemers hetgeen te geven waar ze recht op hebben: helderheid over wat kan en mag, duidelijkheid over de impact op hun dagelijkse gang van zaken.

Multidisciplinair werken staat hierin centraal. Met alle lagen van de overheid als gelijkwaardig partner. En met de regels van systeemtherapie in het achterhoofd: Ieder heeft het recht er te zijn, Ieder heeft zijn eigen plek, Geef nooit meer dan de ander nodig heeft en Neem nooit meer dan jij nodig hebt.

Waarom urgentie; de wereld gaat ondertussen verder. Internationale ontwikkelingen en samenwerking in de Europese Unie dwingen ons om stappen te zetten. Er komen allerlei Acts op ons af: de AI Act, de Data Act, de Data Governance Act, de Cyber Risilience Act en de Interoperabel Europe Act om er maar een paar te noemen.

Deze gaan ons allemaal raken. We kunnen hier leidend of lijdend in optreden. Ook hier weet ik het antwoord wel. 

In samenwerking tussen private en publieke partijen, en met kennis uit de wetenschap, vanuit een neutrale positie, kunnen wij ontzettend veel met elkaar. Sterker nog, dit doen we al!

Forum Standaardisatie ís een adviescommissie met deskundigen uit diverse overheidsorganisaties, het bedrijfsleven en de wetenschap. De leden worden op persoonlijke titel benoemd. En het Forum adviseert de hele publieke sector over standaardisatie, en het gebruik en de adoptie van open standaarden met een publiek, maatschappelijk en privaat belang en meerwaarde. 

Het Forum maakt samenhang inzichtelijk van sectoroverstijgende open standaarden die relevantie hebben voor de digitale overheid en doet onderzoek naar ontbrekende of achterblijvende open standaarden en standaardisatieactiviteiten. 

Daarnaast verkent en adviseert het Forum over informatieveiligheid (cyber security), semantiek en samenloop van regels, multidisciplinair en open werken, digitaal toegankelijke, eenduidige en herkenbare overheidsdienstverlening en nieuwe ontwikkelingen als gevolg van innovaties.

Waarom zien we dit dan niet overal terug? 

Dan denk ik dat ik mag teruggrijpen op mijn eerdere stelling: een cultuur waarin we onszelf uniek vinden maakt dat advies, hoe goed onderbouwd ook, helaas nog te vaak wordt gezien als ongewenst. Het “not invented here syndroom” is hardnekkig.

Maar er liggen kansen. Kansen om het belang van al deze zaken kracht bij te zetten. Kansen om onze gezamenlijke kennis en kunde te benutten. En kansen om leidend te zijn in plaats van lijdend. Een nieuwe wet kan hier behulpzaam in zijn.

Uit jouw optredens als regeringscommissaris maak ik op dat je deze analyse deelt. 

Ik ga in een volgende brief (of twee) graag in op de inhoudelijke mogelijkheden met betrekking interoperabiliteit, standaarden en de rol van het Forum (het hoe), en op de concrete vorm en bijbehorende randvoorwaarden (het wat). 

Zodat we het potentieel dat er nu al is ook daadwerkelijk gaan benutten de komende jaren.

Larissa