Politieke partijen moeten hun ideologieën heroverwegen

Want net zoals eg, stoommachine en computer tot een nieuw soort samenleving leidden, heeft ook digitalisering wereldwijd een revolutie ontketend: de informatierevolutie. Digitalisering is een dusdanig disruptieve technologie dat zij een transformatie in de manier van leven en werken van mensen veroorzaakt. Net als in de vorige grote transformaties gaat deze revolutie gepaard met een enorme productiviteitsstijging en het verdwijnen van bepaalde bedrijfstakken en beroepen.

Digitalisering is zo disruptief dat zelfs maatschappelijke verhoudingen erdoor veranderen. Zo zijn nationale overheden hun controle en macht aan het verliezen aan big tech. De grote, wereldwijd vertakte technologiebedrijven oefenen niet alleen een onbegrensde invloed uit op het dagelijks bestaan en de privacy van mensen, maar ook op het democratisch bestel. De overname van het ‘digitale dorpsplein’ Twitter door miljardair Elon Musk en zijn inspanningen om via X met misleidende informatie en desinformatie het publieke debat in een bepaalde politieke richting te sturen, zijn er een in het oog springend bewijs van. Digitalisering leidt tevens tot een machtsverschuiving op geopolitiek vlak.

Digitalisering heeft raakvlakken met het politiek institutionele systeem van Nederland. Gegevensuitwisseling die dankzij digitalisering mogelijk én noodzakelijk is, wordt belemmerd door de huidige institutionele inrichting, die nog sterk mechanistisch, bureaucratisch en sequentieel ingericht is. Indringende en actuele vraagstukken die door onder andere digitalisering worden opgeroepen, krijgen geen gepast en tijdig antwoord vanwege een wetgevingsproces dat door die bureaucratische, sequentiële ordening van adviserende en toezichthoudende instituties veel te traag is geworden.

Digitalisering heeft vanzelfsprekend ook invloed op het ambtelijk-organisatorische systeem. Als gevolg van de New Public Management-filosofie houden dit systeem en het politiek-institutionele elkaar in een wederzijdse wurggreep waardoor ze het einde van hun waarde en ontwikkelingspotentie hebben bereikt. Zij moeten allebei en in de interactie met elkaar worden herzien.

Het is daarom urgent dat politieke partijen hun ideologieën op deze twee thema’s kritisch onder de loep nemen; niet alleen hun ideeën over het politiek institutionele systeem, maar ook hun visie op het soort overheid dat zij passend vinden. De aloude tegenstelling tussen een grote overheid, door socialisten bepleit, en een kleine overheid, stokpaardje van liberalen, is niet meer van deze tijd. Een open debat en experimenten met vernieuwingen in de praktijk zijn een onlosmakelijk onderdeel van dit proces.

Aanbevelingen

1. Politieke partijen moeten niet alleen hun ideologische kernwaarden en hun kijk op het institutionele systeem van Nederland herijken, maar ook hun visie op het soort overheid dat zij daarbij passend vinden. Het ‘Huis van Thorbecke’ is nog gebaseerd op een industriële natiestaat en op papierverwerking. Dat huis is mede dankzij digitalisering verworden tot een ‘Huis van Escher’. Kleine verbouwingen zijn zonde van tijd en geld en leiden niet tot de gewenste oplossingen. Er is een radicale breuk met het verleden nodig en een voorhoede van strijdbare personen, zoals politieke bestuurders, secretarissen-generaal en vertegenwoordigers van onder meer de VNG en de Manifestgroep.
2. Er moet een nieuwe Eenmalig Adviescommissie ICT en Overheid komen, de commissie die onder voorzitterschap van wijlen Docters van Leeuwen in 2001 verstrekkende adviezen uitbracht over vernieuwing van het openbaar bestuur. Daar is helaas niks mee gedaan, net zomin als met de aanbevelingen van andere (staats)commissies. Deze nieuwe commissie zou daarom vooral experimenten moeten houden om radicale vernieuwingen in de praktijk te testen, onder het motto ‘reflectie in actie’.
3. De inzichten en ervaringen daaruit vormen voor politieke partijen de input voor een herijking van hun ideologische kernwaarden. Zij moeten, samen met de maatschappij, een fundamenteel debat voeren over de publieke waarden die zij nastreven en over het soort overheid dat zij noodzakelijk achten om deze te realiseren. In dit publieke debat moet ook aan de orde komen of grondwetsbepalingen nog aansluiten bij de gedigitaliseerde samenleving (bijvoorbeeld briefgeheim, vrijheid van drukpers en artikel 44).

Dit stuk bevat de conceptbevindingen van Arre Zuurmond, voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding over de maatschappelijke informatiebehoefte. Later dit jaar verschijnt er een boek met zijn uitgebreide bevindingen

Meer lezen over dit onderwerp:  'Ideologie en informatiehuishouding'

Praat vooral mee via de LinkedIn groep Informatiehuishouding Overheid