Wending naar responsief bestuursrecht is noodzaak

Bestuursjuristen kijken bovendien alleen naar de eigen wet, en niet naar de Algemene wet bestuursrecht. Terwijl de Awb het fundament van alle bestuursrechtelijke wetten moet vormen. Door die nauwe blik is de uitvoering legalistisch geworden, is efficiency belangrijker dan maatschappelijke effectiviteit. Zo smelten bureaucratisch denken, dichtgetimmerde ICT-systemen en legalistisch denkende juristen samen tot een overheid die reactief en verkokerd is. Burgers worden niet gehoord.

Bestuursrecht is het fundament om de informatievraag, de dienstverleningsvraag, en de I-vraag goed te regelen. Daarbij is het op orde brengen van de informatiesystemen veel meer dan een technische kwestie. Een informatiesysteem is een reflectie van de normen en waarden van de opdrachtgevers. Meer dan twintig jaar  heeft de overheid de nadruk gelegd op rechtmatigheid en efficiency; dat zien we terug in de informatiesystemen. Maar we moeten werken aan een responsieve overheid die haar informatie zo goed op orde heeft, dat ze voor veel regelingen kan overgaan tot proactieve dienstverlening. Daar is ICT voor nodig die niet is ingericht op controle en sturing. Dat vergt een radicaal andere informatiehuishouding met als basis een vernieuwde Algemene wet bestuursrecht.  Eenvoudig is dat niet. Het is een zoektocht naar de juiste balans  tussen een bestuursrecht dat enerzijds ruimte geeft aan het gewenste maatwerk, en anderzijds voldoende recht blijft doen aan de klassieke, rechtstatelijke waarden waarop het bestuursrecht van oudsher is gestoeld.

Het tot stand komen van een open overheid en een goede informatiehuishouding zal alleen slagen als ook het bestuursrecht, en dus alle bestuursrechtjuristen binnen de overheid, het responsieve bestuursrecht als uitgangpunt nemen. Het financiële, het juridische, het bureaucratische en het ICT-perspectief van de overheid zijn nu allemaal doordrenkt van het New Public Management-denken. Ze zijn gericht op rechtmatigheid, gaan uit van wantrouwen jegens de burger, en ontwikkelen per wet en per materiegebied gesloten systemen. Zowel de burger als de uitvoerend ambtenaar raken daarin gevangen. Zowel het handelen als het denken wordt gestuurd en beheerst. Het responsieve bestuursrecht probeert dat te doorbreken, en wil de burger weer als uitgangpunt nemen, om vandaaruit te beredeneren hoe de overheid  haar informatierelatie met die burger moet vormgeven.

Aanbevelingen

1. Neem het responsieve bestuursrecht als uitgangspunt, en zorg dat wetgevingsjuristen en bestuursrechtjuristen daarvan doordrongen zijn. De aanbevelingen inzake de vernieuwing van de Awb zijn daarbij leidend. Die moeten dan wel breed gedragen en dús uitgedragen worden.
2. Bij beleids- en wetsontwikkeling moeten bestuursrechtjuristen, beleidsmakers, ICT’ers, en financieel experts al bij aanvang van het ontwikkelingsproces samen met de uitvoering aan de slag. Met als uitgangspunt het ideaal van de responsieve overheid. Doe dat via een iteratieve en incrementele aanpak als de Agile-methodiek, bijvoorbeeld door te scrummen. Kies speerpunten van het zittende kabinet om deze vernieuwde aanpak vorm te geven.
3. Richt de informatiesystemen van de overheid zodanig in dat ze kunnen voldoen aan de informationele zorgplicht waarvan in de Awb wordt gesproken. De overheid moet op grond hiervan haar diensten helder en begrijpelijk aanbieden en moet burgers en bedrijven bijstaan in het begrijpen van hun verplichtingen en rechten. Als burger moet je bijvoorbeeld de consequenties van een bepaald besluit binnen één regeling op alle andere relevante regelingen kunnen overzien.

Dit stuk bevat de conceptbevindingen van Arre Zuurmond, voormalig regeringscommissaris Informatiehuishouding over de maatschappelijke informatiebehoefte. Later dit jaar verschijnt er een boek met zijn uitgebreide bevindingen.

Meer lezen over dit onderwerp: 'Naar een responsiever bestuursrecht'

Praat vooral mee via de LinkedIn groep Informatiehuishouding Overheid